Kwa afọ, anyị na-eme ememe Ụbọchị Ụwa na April 22. Ọ bụ ohere igosi ekele maka gburugburu ebe obibi ma mụta otu esi echebe ya. Jeff Campbell, onye edemede nke Ikpeazụ nke ndị Giants: Rise na Fall nke Ụwa Kasịnụ Anụmanụ , na-akọrọ ya ihe ọmụma banyere Ụbọchị Ụwa.
Kedu ihe bụ ụwa Ụwa na olee otu o si enyere aka n'ịmụta?
Ụbọchị Ụwa malitere na afọ 1970, a na-enyekwa onye nke mbụ aka site n'inyere aka na-emegharị gburugburu ebe obibi nke oge a.
N'afọ ndị 1960, anyị nọ na-ebili na mmetụta ọjọọ nke mmetọ mmepụta ihe na ndụ anyị. Taa, anyị na-ewe ọtụtụ mmeri nke gburugburu ebe obibi n'oge ahụ. Anyị na-atụ anya ka mmiri dị ọcha ṅụọ na ikuku dị ọcha na ume, ọ bụkwa ihe mgbagwoju anya ma ọ bụrụ na anyị emeghị.
A na-agafekwa iwu a na-egbu egbu nke a na-atụghị anya ya n'oge a. Otu ihe nke Earth Day nyeere aka mee ka anyị nwee ike inwe mmetụta na anụ ọhịa. Ka ọ na-erule n'afọ ndị 1970, ugo na-acha uhie uhie fọrọ nke nta ka ọ ghara ịdị na America, na nlekota nke ugo bụ otu n'ime akụkọ ndị gara aga na nchekwa na nchekwa. Ma eziokwu bụ, anụ ọhịa na-ata ahụhụ taa karịa taa. Anyị na-enwe nsogbu nsogbu zuru ụwa ọnụ kpamkpam, nke bụ n'ụzọ dị ukwuu n'ihi mmetụta nke anyị na ụwa anyị. Mmetụta anyị na-emetụta anụmanụ na-agụnye ihe karịrị nanị ikpochapu, nsogbu na-esikwa ike idozi. Mana anyi kwesiri ileghari anya na nchekwa nke ozara dika o di mkpa dika inwe mmiri di nma na ikuku.
Ọ bụrụ na ihe ndị e kere eke enweghị ike ịkwado ụmụ anụ ọhịa, mgbe ahụ, ụbọchị ga-emesị bịa mgbe usoro ihe ndị dị ndụ apụghị ịkwado anyị.
Enwere ihe ndị mmadụ nwere ike ime n'ụbọchị ụwa iji nyere ụwa anyị aka?
Echere m na Ụbọchị Ụwa bụ ihe ngọpụ dị ebube iji mee ememe ụwa anyị dị ịtụnanya, wee chegharịa ọzọ banyere foto a ma ama nke Ụwa dị ka nnukwu marble na-acha anụnụ anụnụ na-ekpuchi n'ọchịchịrị.
Ọ bụ oge iji nwee ekele maka ndụ, maka ndụ anyị na ndụ n'onwe ya, nke bụ ihe omimi na ọrụ ebube. Nye m, nke ahụ zuru oke, ma ọ bụrụ na nke a bụ àgwà kwa ụbọchị, ajụjụ nke ihe anyị kwesịrị ime iji lekọta ụwa anyị na imere ọmịiko n'ebe ihe niile dị ndụ ga-aza ya. E nwere ọtụtụ, ọtụtụ narị omume anyị nwere ike iji na-ebi ndụ kwa ụbọchị, ma mee ka ọ dịkwuo ka ọ na-esite n'ọzara: nzọụkwụ dị mfe ma ghara ịchọta n'azụ.
Nyochaa nke Louisville Science Center
Kedu ihe ndị mmadụ nwere ike ịmụta site na ụmụ anụmanụ?
Enwere m ike ikwu okwu maka ndị ọzọ, ma otu n'ime ihe omumu m mụtara site n'ịchọpụta akwụkwọ abụọ ndị a bụ otú ọtụtụ ụmụ anụmanụ si dị, karịsịa nnukwu ụmụ nwanyị na-elekọta mmadụ, na ole ihe niile e kere eke na-adabere na ibe ha. Nke a bụ eziokwu na mmadụ abụọ na ụmụ anụmanụ. Ụmụ anụmanụ na-adịkarị mfe karịa ka anyị na-eche, ma nwee ike karịa ihe anyị na-aghọta; ịkekọrịta ndụ anyị na ụmụ anụmanụ bụ ngọzi na uru anyị na-adabere. Nke a yiri ka ọ bụ ụzọ e si kee ya. Ndụ niile dị n'otu, nke ahụ na-agụnyekwa anyị. Mgbe ndi ozo n'uwa di ike ma na adigide, ha na akwado ndi di iche iche di iche iche, site n'onye buru ibu ruo n'onye kacha nta.
N'aka nke ọzọ, ihe ọzọ m mụtara bụ na anyị na-eleghara njikọ ndị a anya na nsogbu dị iche iche na nsogbu anyị.
Kedu ihe anyị nwere ike ịmụta dị ka mmadụ si na-amụ ihe ndị dị n'oge gara aga?
Anyị nwere ike ịmụta ihe site na mmejọ anyị, maka otu ihe. Otu isi m na-agbalị ime na Last of the Giants bụ na, ọ dịkarịa ala n'ime afọ 500 gara aga, akụkọ ndị na-ekpochapụ na akụkọ ndị a na-atụghị anya ya bụ otu akụkọ ahụ n'oge dị iche iche n'oge. Ma ọ bụ na ọ dịghị ihe ọzọ, ha ga-abụ otu akụkọ ahụ ma ọ bụrụ na anyị anaghị eme ihe ọ bụla dị iche. Ọ bụrụ, sịnụ, ọ na-amasị anyị ịnwe tigers na rhinos na enyí na ụwa anyị, anyị chọrọ ka ha ghara ịghọ akụkọ ọzọ na-egbu egbu dị ka aurochs ma ọ bụ moa, mgbe ahụ, anyị ga-agbanwe. Anyị ga-edozi ihe gbajiri. Anyị ga-aghọta mmetụta anyị, chọpụta ihe anụ ọhịa dị mkpa iji dịgide ndụ nke onwe ha, wee pụọ n'ụzọ ha.
Ntụziaka maka ichebe umu dị nnọọ mfe - ihe kachasị ha mkpa bụ ohere na nnwere onwe pụọ na nnyonye anya ụmụ mmadụ - ma na-enye ya na anụ ọhịa nwere nnọọ mgbagwoju anya n'oge anyị a.
Nke a ọ bụ isiokwu ị dere banyere tupu oge a? Nke a ọ bụ akwụkwọ mbụ gị?
Nke a bụ akwụkwọ m nke abụọ maka akwụkwọ ndị na-eto eto. Nke mbụ m bụ Daisy na Nnapụta , nke kọrọ akụkọ iri ise nke ụmụ anụmanụ na-azọpụta ndụ ụmụ mmadụ dị ka ụzọ isi nyochaa ọgụgụ anụ ụmụ mmadụ na nke mmadụ - nkekọ anụ. Otu n'ime ozi kachasị na akwụkwọ ahụ bụ na anyị kwesịrị iji obi ọmịiko na nlekọta na-emeso ụmụ anụmanụ niile, n'ihi na anụmanụ niile dị iche iche na-egosi ikike dị ịrịba ama iji lekọta ma nwee ọmịiko n'ebe anyị nọ - site n'ụzọ nkịtị na-anapụta anyị n'ọnwụ. N'otu aka ahụ, site na ịkọ akụkọ banyere ihe ndị a dị egwu ma na-efu na ndị dị ize ndụ na Last nke Giants , enwere m olileanya na ndị na-agụ ga-enwe ọmịiko maka anụ ọhịa na-aghọta mkpa maka nchekwa. Otu nkịta nwere ike ịchekwa otu ndụ, ma ịchekwa anụ ọhịa wolf, bea, elephants, tigers, na ndị ọzọ ga-enyere aka ịchekwa ndụ anyị na ndụ anyị niile.
Nke ahụ kwuru, Enwetara m mmasị na nsogbu nke nchekwa ihe mgbe m bụ onye na-edegharị njem maka Lonely Planet. M na-eduzi ndị nduzi na Hawaii, Florida, Southwest, na California, ebe niile dị oke mma mara mma nke na-alụso nsogbu siri ike nke mmebi iwu gburugburu ebe obibi. Ọrụ m dịka onye edemede na-eme njem na-enyere ndị mmadụ aka ka ha nwee ike ịnụ ụtọ ebe ndị mara mma na America na-enweghị na-emekpa ha ahụ, nke ahụ mekwara ka m nwee ụkpụrụ omume miri emi gburugburu ebe obibi.
Enwere akwụkwọ ndị ọzọ ị ga-atụ aro maka ndị nwere mmasị na sayensị?
Ọtụtụ na-edepụta, n'ezie. Ma Jared Diamond na Stephen Jay Gould nyeere m aka ịmalite mmasị n'akụkọ ihe mere eme, ma m ga-akwado ihe ọ bụla site na nke ọ bụla n'ime ha. N'otu aka ahụ, akwụkwọ akụkọ Jane Goodall na-akpali akpali, akwụkwọ ya Hope for Animals and Their World nwere mmetụta siri ike na Last of the Giants . N'ihe gbasara nchekwa ihe, ana m akwado Marc Bekoff's Rewilding Hearts , ma eleghị anya akwụkwọ ọhụrụ kachasị mkpa bụ Edward Wilson's Half Earth .